Sto lat niepodległości. Toruń i wyższe uczelnie [Archiwalne zdjęcia]

„Sprawa utworzenia na terenie Pomorza wyższej uczelni o typie akademickim, z biegiem czasu nabiera coraz wyraźniej cech zasadniczego postulatu kulturalnego naszej dzielnicy. Z jednej strony przychodzi tu do głosu niewątpliwie tradycja historyczna, przywodząc nam na pamięć tych wszystkich szermierzy nauki i kultury, którzy wiedzą swą i dorobkiem pracy promieniowali daleko poza granice swej ojczystej Ziemi Pomorskiej, z nieśmiertelnym Mikołajem Kopernikiem na czele, jak również dzieje Akademii Chełmińskiej, powstanie której w dawnych czasach jest żywotnym świadectwem odwiecznych dążeń tutejszej ziemi do stworzenia trwałego ogniska ruchu umysłowego. Z drugiej strony jednak za utworzeniem na Pomorzu wyższej uczelni, bez porównania silniej aniżeli argumenty historyczne, przemawiają argumenty natury aktualnej...”

W ten sposób rozpoczyna się obszerna analiza dotycząca uniwersytetu toruńskiego, jaką 2 marca 1934 roku zamieścił „Dzień Pomorski”. Jeden z wielu tego typu głosów w przedwojennej regionalnej prasie. Bliżej końca autor doszedł do następujących wniosków:

„Tak więc - biorąc teoretycznie - zaczątki uniwersytetu miałyby stworzyć na razie wydziały: teologiczny, przyczem J. E. ks. Biskup zasadniczo zgodził się na przeniesienie z Pelplina seminarjum duchownego; prawniczy - szczególnie ważny ze względu na potrzebę zasilenia życia publicznego na Pomorzu elementem miejscowym, oraz humanistyczny, któremu przypadłaby w udziale ogólna misja naukowo-kulturalna. O innych wydziałach, wymagających znaczniejszego nakładu środków na urządzenie laboratorjów itp., trudno na razie cokolwiek mówić”.

Tereny dla wyższej uczelni były już wtedy zarezerwowane. Ignacy Tłoczek, kreśląc razem ze swoimi współpracownikami pierwszy plan zagospodarowania przestrzennego Torunia, kampus widział na południe oraz na wschód od cmentarza św. Jerzego. Uniwersytetu stolica przedwojennego województwa pomorskiego się nie doczekała, jednak wyższych uczelni i to na światowym poziomie, posiadała kilka.

Zobacz także: Sto lat niepodległości. Toruń, miasto wojewódzkie [Archiwalne zdjęcia]

Oficerowie Polskiej Marynarki Wojennej zdobywali szlify w szkole, która od 1921 do 1938 roku znajdowała się w Toruniu. W latach międzywojennych Toruń był również kuźnią aeronautów. Czasy obserwatorów balonowych skończyły się podczas I wojny światowej, jednak dzięki oficerom, którzy uczyli się u nas sztuki szybowania, w latach 30. Polska stała się światową potęgą w sportach balonowych. Te zaś cieszyły się wtedy co najmniej tak wielkim zainteresowaniem, jak teraz skoki narciarskie.

Kanony jakie obowiązywały przyszłych dowódców kanonierów były tak rygorystyczne, że na egzaminach w toruńskiej szkole artylerii wykładowcy po zadaniu pytań wychodzili z sal. Nikt ze zdających nie ściągał. Jakie były tego efekty? 3 września 1939 roku pod Bukowcem koło Tucholi, korpusowi pancernemu generała Guderiana stanęła na drodze bateria artylerii kapitana Janusza Pasturczaka. Absolwent toruńskiej uczelni miał do dyspozycji trzy stare, pozbawione celowników armaty. Przy pomocy tego złomu zniszczył Niemcom kilkanaście czołgów, a gdy skończyła mu się amunicja, sprzęt zniszczył. Niemcy kusili go później posadą wykładowcy w jednej ze swoich uczelni, ale odmówił.

- Przez toruńską szkołę artylerii przewinęło się 44 przyszłych Cichociemnych - mówi dr Mirosław Giętkowski z Muzeum Twierdzy Toruń.

Osłabiony wojną Toruń budził się do życia z wielką energią i siłą. Prace nad utworzeniem uniwersytetu, rozpoczęły się już w lutym 1945 roku. W marcu, do wszystkich podawanych wcześniej argumentów na rzecz powołania uczelni, doszedł jeszcze jeden. Stolica województwa pomorskiego została przeniesiona do Bydgoszczy, jednak dzięki uniwersytetowi, Toruń nie miał być z tego powodu stratny. W kwietniu 1945 roku pracę rozpoczął komitet organizacyjny pod przewodem dra Henryka Świątkowskiego, w którym działali m.in. niestrudzeni dr Stefan Burhardt oraz Emil Ogłoza. 24 sierpnia 1945 roku Rada Ministrów wydała dekret o utworzeniu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Patron rodzącej się Alma Mater, powinien wtedy mówić ze wschodnim zaśpiewem.

„W ostatnich dniach nadeszło do Torunia kilka transportów z repatriantami, wśród których znajduje się dużo wilnian, a także profesorów uniwersytetu wileńskiego - informował „Nowy Dzień Robotnika 12 maja 1945 roku (teksty źródłowe z tamtych czasów Anna oraz Mirosław A. Supruniukowie zebrali w książce „Uniwersytet z łaski Bożej”). - Z myślą o tutejszym społeczeństwie podjęli oni trud przewiezienia na nową placówkę części zbiorów bibliotecznych, kosztem niektórych własnych przedmiotów pozostawionych w Wilnie z braku miejsca”.

Zobacz także: Zima stulecia 1978/1979 w Toruniu. Armagedon. Mroźny i śnieżny

Podróż w wagonach towarowych trwała około 10 dni, dla wysiedleńców była to droga przez mękę.

Pomimo ogromnych niedostatków, uczelnia rozpoczęła działalność w październiku 1945 roku. Inauguracja pierwszego roku odbyła się na początku stycznia roku 1946. Uniwersytet miał początkowo dwa wydziały: Humanistyczny oraz Matematyczno-Przyrodniczy, jednak szybko zaczęły do nich dołączać następne - Wydział Prawno-Ekonomiczny i Wydział Sztuk Pięknych. W 1948 roku, na 22 kierunkach studiowało już ponad 3000 osób.

Wszystko się zaczęło zmieniać rok później, gdy na uczelnię spadły stalinowskie szykany. W pierwszej połowie lat 50. został zlikwidowany Wydział Prawny, nad przepaścią znalazły się również wydziały Humanistyczny oraz Sztuk Pięknych. Prześladowania dotknęły wykładowców, m.in. profesorów Konrada Górskiego i Henryka Elzenberga. Na szczęście w 1956 roku przyszła odwilż. Po niej rozpoczęła się odbudowa i rozbudowa uczelni. Nabrała ona tempa w drugiej połowie lat 60., gdy w związku ze zbliżającym się jubileuszem kopernikowskim zapadła decyzja o budowie miasteczka uniwersyteckiego. Pierwsza inauguracja roku akademickiego na Bielanach odbyła się w 1973 roku.

Zobacz także: Toruń kiedyś i dziś. Zobacz, jak zmieniło się miasto

- Uważam, że uniwersytet można uznać za solidny pomnik dobrej architektury - mówił wtedy „Nowościom” inżynier Henryk Buszko, prezes Stowarzyszenia Architektów Polskich. - UMK otrzymał dobrą siedzibę, której gratulować można projektantom i budowniczym, całemu miastu.

Dziś Uniwersytetu Mikołaja Kopernika można gratulować dwóm miastom: Toruniowi i Bydgoszczy. Jako całość z tamtejszym Collegium Medicum, UMK jest jedną z 10 uczelni badawczych w Polsce, należy do uniwersyteckiej ekstraklasy.

Poza UMK w Toruniu działają również: Wyższa Szkoła Bankowa, Wyższa Szkoła Kultury Społecznej i Medialnej, Kolegium Jagiellońskie, Wyższe Seminarium Duchowne, swój oddział ma tu również Wyższa Szkoła Gospodarki.