Banknoty podziemnej "Solidarności". Powstawały w konspiracyjnych drukarniach w całej Polsce

Ich historia zaczęła się 39 lat temu, kiedy po 13 grudnia 1981 roku legalne do tej pory wydawnictwa zeszły do podziemia. Powstawały w nim i nowe. Szybko zaczęły do mnie trafiać ich wydawnictwa - od ulotek po książki. A następnie i te „banknoty”, oparte na wzorach ówcześnie obowiązujących pieniędzy. Chociaż pierwsze powstały po internowaniu działaczy „Solidarności” w miejscach ich odosobnienia. Drukowane w postaci linorytów na różnych skrawkach papieru, w tym i toaletowego - te z podobizną Urbana. Poza obozami i więzieniami pojawiły się oficjalne banknoty 20-złotowe, na rewersie których nadrukowywano różne hasła anty-„WRON-ie”, np. żółto-pomarańczową farbą wizerunek orła stylizowanego na hitlerowską „gapę” a pod nią trzywierszowy napis: Wrona/ nas nie/pokona!

Orzeł w okularach

Kolejnym „banknotem” było „50 groszy” emitowane w Warszawie (?) 15 maja 1982 r., o czerwonym numerze: GR 13 12 1981. „Banknot” symbolicznie przedstawia generalissimusa (tak podpisany) Jaruzelskiego i pokracznego orła w okularach, a na rewersie ukrzyżowany (na Krzyżu Grunwaldu), ociekający krwią napis: Solidarność. Na ramionach KG inicjały tych formacji, które ukrzyżowały Solidarność: WP / SB MO / Sejm / ZOMO.

Jednak największe ich emisje miały miejsce w połowie roku 1984 czyli 35 lat temu, w gdańsko-toruńskim podziemnym wydawnictwie „Alternatywy”. Zaczęło się od banknotu o nominale: Zero Dollars, gdzie prezydent Reagan pokazuje „wronie” gest Kozakiewicza, a który emitowano z okazji 40. rocznicy rządów komunistycznych w Polsce - o czym świadczy takiż napis na obu stronach „banknotu” i jego numer: 22 07 1944. Drugim „banknotem dolarowym” było 250 złotych z wizerunkiem Jana Pawła II w otoczeniu orła jagiellońskiego i herbu papieskiego, i z napisem Niezależny Bank Polski / Rzeczpospolita Solidarna, a pod portretem papieża cytat: „Solidarność” należy do współczesnego dziedzictwa ludzi pracy w mojej ojczyźnie. 1.10.1982. Numer „banknotu” to roczne daty: 1978 1984. Na rewersie mapa Polski z napisem „Solidarność” i z promieniami jej ideałów, które z Gdańska rozchodzą się na cały świat. Po bokach dwa orły w pozycji atakującej. Na górze i pod mapą napis: Rzeczpospolita Solidarna Zwycięży. Wielkość banknotów to 162x61 mm.

Potem była seria naszych (z wyłączeniem 50 srebrników) „banknotów”, które emitowano również w wydawnictwie „Alternatywy”. Pierwszym było niebieskie 10 zł z podobizną Adama Michnika o podwójnym numerze: G 13 12 1981 i L 23 09 1976 (data powstania KOR), i napisami (pod nominałem): Radom / 25 czerwca 1976 i Komitet / Obrony / Robotników. Na dole rewersu umieszczono dwuwierszowy napis: KOR broni robotników Robotnicy bronią KOR.

Następny „banknot” to 50 srebrników, które Nacjonalnyj Polskij Bank (napis cyrylicą) emitował w Moskwie 22 lipca 1944 r. Przedstawia on gen. Jaruzelskiego, a pod nominałem orła-zomowca, który trzyma w szponach sierp i młot, a skrzydłami tarczę z napisem: ZOMO i pałkę zwieńczoną sowiecką gwiazdą.

„Banknot” 100 zł to replika oficjalnego banknotu, na którym portret Ludwika Waryńskiego zastąpiono podobizną Lecha Wałęsy i orzeł posiada koronę. Data emisji to 31 sierpnia 1984. Upamiętniono na nim też Pokojową Nagrodę Nobla z 1983 r. Na rewersie napis Proletariat zastąpiono napisem: Solidarność Żyje! Walczy! Zwycięży! R. 1984 Niezależny / Samorządny Związek Zawodowy.

Kolejnym „banknotem” o nominale 500 zł upamiętniono gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego - dowódcę Armii Krajowej Naczelnego a później Naczelnego Wodza. „Banknot” w barwach żółtej (tło) i brązowej (portret i napisy) emitowany w Warszawie 27 września 1939 r. o podwójnym numerze: WR 27091939 i ST 19011945. Na rewersie mur z „kotwicą” a obok przedwojenna mapa Polski z zaznaczonymi miastami i datami walk oddziałów Armii Krajowej w ramach Akcji „Burza”. Na dole napis: Akcja Burza / po akcji „Burza” ponad 50000 żołnierzy AK znalazło się w łagrach.

1000 zł poświęcono marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. Niebieski „banknot” emitowano w Warszawie 11 listopada 1918. Po stronie prawej portret Marszałka. Obok orła napisy: Komendant / Legionów i Pierwszy / Marszałek / Polski. Podwójny numer „banknotu” to daty urodzin i śmierci Marszałka: UR 5121867 i ZM 12051935. Na rewersie zmodyfikowany fragment pieśni Legionów we Włoszech: Moskal Polski nie posiędzie / Gdy Jąwszy pałasza / Marzeń wszystkich wolność będzie / I Ojczyzna nasza.

Pod nim orzeł-godło wz. 1919 a obok przedwojenna mapa Polski. Na dole sztandarowa dewiza Marszałka: Zwyciężyć i spocząć na laurach to klęska. Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo.

Serię zamyka zielony „banknot” o nominale 5000 zł z portretem Zbigniewa Bujaka z podpisem: Przewodniczący /Regionu/ Mazowsze. Pod nim znak Solidarności. Miejsce i data emisji to: Warszawa 21 sierpnia 1980 RKS. Podwójny numer banknotu to: UR 20111954 i S 21 08 1980. W lewym górnym rogu symbol Solidarności Walczącej. Na rewersie zakratowane okno celi więziennej i napis: Uwolnić więźniów / Politycznych! / Solidarność zwycięży a po lewej stronie fragment pieśni „Mury”.

W podziemnej drukarni

Pomysł emitowania „banknotów” „Alternatywy” narodził się spontanicznie w głowach podziemnych drukarzy Zbigniewa Nowka i Marka Wachnika (studentów UMK i twórców toruńskiego NZS). Ich projekty graficzne opracował Bogumił Oświecimski a w/w drukowali je w Gdańsku Osowie, w mieszkaniu Kingi i Jacka Jancelewiczów. W sumie wydrukowano, techniką offsetową, po kilka tysięcy każdego z tych „banknotów”, a drukowano je na arkuszach A-4, po 4 „banknoty” na jednym. Przy tak dużych nakładach rzeczą oczywistą było, że część z nich odbiegała od oryginałów a były to odmiany kolorów czy przesunięcia względem siebie części rysunku „banknotów”. Rozprowadzano je (wszystkie) głównie jako cegiełki na dalszą działalność opozycyjną, tj. zakup papieru, farb, transport, lokale.

W sumie ukazało się ok. setki takich „banknotów” drukowanych w całej Polsce, różnymi technikami i po prawie 40 latach warto przypomnieć i tę formę podziemnej działalności - walki o niepodległość i zaapelować do tych, którzy je drukowali, aby się wreszcie ujawnili.

Zobacz też:

NowosciTorun